کد مطلب:210911 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:129
امام صادق و حکم و کلمات
بارها گفته ایم كه كلمات مردم به منزله جان آنها می باشد زیرا ارزش و ارج انسان به فكر و عقل و خرد او است و هر اندازه خرد و عقل قوی تر و نیرومندتر و فكر دقیق تر باشد ارزش و ارج انسانیت بیشتر است و كلمات آدمی نمونه ی بارز همان فكر و عقل و خرد است و هر كس را می توان از راه كلماتش شناخت و به میزان ادراكات عقلی او پی برد و لذا گفته اند كلمات مردم آینه سر تا پا نمای آنها است كه می توان شخصیت ها را از كلمات آنها شناخت كه معرف آنها می باشد.
حضرت امام صادق علیه السلام از نظر جهان علم و معرفت در دنیای بشریت و نظر خردمندان جهان به این كلمات شناخته شده كه هر جمله ی كوتاه آن حكمت و فلسفه و سرچشمه آب زلال و خوش گواری برای یافتن زندگی آدمی است. [1] .
ما اكنون آنچه كه از حكمت و كلمات حكمت آمیز آن حضرت است و مورد توجه علماء شرق و غرب جهان بوده برای خوانندگان نقل و ترجمه می كنیم:
قال علیه السلام لا یصلح من لا یعقل - لا یفلح من لا یعقل [2] - لا یعقل من لا یعلم و سوف ینجو من یفهم - یظفر من یحلم - و العلم جنه - و الصدق عز
و الجهل دل
و الفهم مجد
و الجود نجح
حسن الخلق مجلبة للمودة
العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس
الحزم مشكاة الظن
والله ولی من عرفه وعد و من تكلفه
و العاقل غفور و الجامل ختور
و ان شئت ان تكرم فلن
و ان شئت ان تهان فاخشن
و من كرم اصله لان قلبه
و من خشن عنصره غلظ كبده
و من فرط تورط
و من خاف العاقبة یثبت فیما لا یعلم
و من هجم علی امر بغیر علم جدع انف نفسه
و من لم یعلم لم یفهم
و من لم یفهم لم یسلم
و من لم یسلم لم یكرم
و من لم یكرم تهضم
و من تهضم كل ألوم
و من كان كذلك كان احری ان یندم
ان قدرت ان لا تعرف فافعل
[ صفحه 421]
و ما علیك اذا لم یثن الناس علیك
و ما علیك ان تكون مذموما عند الناس اذا كنت عند الله محمودا.
ان امیرالمؤمنین علیه السلام كان یقول لا خیر فی الحیات الا لاحد رجلین - رجل یزداد كل یوم فیها احسانا - و رجل یتدارك منیته بالتوبه - ان قدرت ان لا تخرج من بیتك فافعل - و ان علیك فی خروجك ان لا تغتاب و لا نكذب و لا تحسد و لا نرائی و لا نتصنع و لا نداهن صومعة المسلم بیته یحبس فیه نفسه و بصره و لسانه و فرجه.
ان من عرف نعمة الله بقلبه استوجب المزید من الله قبل ان یظهر شكرها علی لسانه
ثم قال علیه السلام كم مغرور بما انعم الله علیه. و كم من مستدرج یستر الله علیه و كم من مفتون تنبأ و الناس علیه [3] .
انی لارجوا الناس لمن عرف قضا من هذا الامة الا احد ثلاثه صاحب سلطان جائر - و صاحب هوی. و الفاسق المعلن - الحب افضل من الخوف - والله ما احب الله من احب الدنیا و ولی غیرنا - و من عرف حقنا واجبنا فقد احب الله كن ذنبا و لا تكن رأسا - قال رسول الله صلی الله علیه و آله من خاف كل لسانه.
می فرماید كسی كه عقل ندارد مصلح نمی تواند باشد - كسی كه خرد ندارد رستگار نمی شود - كسی كه علم و دانش ندارد عقل و خرد پیدا نمی كند - به زودی خردمندان نجابت و شرافت می یابند. پیروزمند است كسی كه بردبار باشد - دانش سپر انسان است - راستی عزت آور است - فهم و دانش مجد و رفعت می آورد. بخشش و كرم رستگاری انگیز است. حسن خلق موجب مودت و محبت می گردد. علماء كه به اوضاع و محیط خود وارد باشند مورد هجوم قرار نمی گیرند. حزم و دوراندیشی چراغ گمان و ظن است كه وضع آدمی را در تردید روشن می كند. خداوند صاحب اختیار كسی است كه او را بشناسد و دشمن كسی است كه در معرفت تكلف ورزد. عاقل و خردمند بخشنده و جاهل و نابخرد خبیث و معاند است. اگر بخواهی او را اكرام كنی نمی گذارد و اگر بخواهی خوار و خفیف سازی خشونت می كند. و كسی كه اصالت داشته باشد دلش نرم است و كسی كه عنصرش خشن و پلید باشد قلبی قسی و سیاه دارد. و كسی كه از عاقبت امر بترسد از آنچه نمی داند مصون می ماند - و كسی كه در كاری بدون وقوف و اطلاع وارد شود خود را در معرض ذلت و خواری افكنده
[ صفحه 422]
كسی كه نداند نمی فهمد. و كسی كه نمی فهمد تسلیم نمی شود و كسی كه تسلیم نمی شود مكرم نمی گردد و كسی كه مكرم نشود حقش را غصب می كند و ستم می بیند و كسی كه ستمكش باشد پیوسته مهموم و متأثر و ملول است كسی كه چنین باشد همیشه در حال ندامت است.
اگر نمی دانی چه اندازه معرفت داری خود را بیازمای و اگر مردم تو را ثنا نگفتند در تو چیزی مدح و ثنا نبوده. بكوش آنچه موجب مدح و ثنا است به دست آوری. و آنچه نزد مردم مذموم باشد و در ساحت حق ممدوح آن را به دست آور كه امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود خیری در زندگی نیست جز برای دو طایفه. مردی كه هر روز بر احسانش بیفزاید و مردی كه لغزش و خطا داشته باشد و به توبه گراید.
فرمود اگر قدرت آن را داری كه از خانه خارج نشوی چنین كن - (به شرطی كه در خانه كل بر زن و فرزند نشوی گرهی از كار آنها بگشائی و به مطالعه و تحقیق و تألیف بپردازی كه شمعع راه مردم گردد)
و اگر می توانی از خانه بیرون بروی كه غیبت نكنی، دروغ نگوئی، حسد نورزی، مناظر ریائی مكروه و حرام را ننگری، تصنع و مداهنه و تمسخر در كار مسلمین نكنی بهتر است كه بیرون بروی.
فرمود برای مسلمان منزلش زندان است به شرطی كه از دل و دیده و زبان و فرج مصون باشد یا صومعه و مسجد و كنشت مسلمان خانه ای است كه در آن از دل و زبان و دیده و فرج در امان گردد.
هر كس نعمت های خدا را به قلبش سپاسگزاری كند مستوجب مزید آن است بیش از آن كه به زبانش شكر كند چه دل ها و قلب ها دست قدرت پرودگار است اگر دل سپاسگزار شد نعمتش افزون گردد.
آنگاه فرمود: چه بسیاری كه مغرور شدند به نعم الهی و مست گردیدند و نعمت از دست آنها گرفته شد.
چه بسیار مردمی كه به درجات پرده داری رسیدند و به قرب از راه سپاس دل رسیدند یعنی ابواب علم و دانش و اسرار و رموز بر آنها گشاده شد.
چه بسیار مردمی كه به سپاسگزاری حق مردم آنها را مدح گفتند زیرا دل ها دست خدا بوده و محبت آنها در دل مردم جلوه نموده مورد مدح قرار گرفتند - من برای نجات كسانی
[ صفحه 423]
كه حق ما را بشناسند امیدوارم - من رستگاری پیروان آل محمد صلی الله علیه و آله را حتمی می دانم مگر سه دسته را كه مصاحبین پادشاهان و خلفا و حكام جائر و ظالم - پیروان و دوستداران هوای نفس و تمایلات دل - و كسانی كه علنا به فسق و فجور پرداخته و مفاخره هم كنند چه اظهار و افتخار به فسق هم فسق است.
فرمود دوستی بهتر از ترس است به خدا سوگند خداوند دوست نمی دارد كسی كه دوستدار دنیا باشد و غیر از ما را دوست دارد - كسی كه حق ما را بشناسد و ما را دوست بدارد خدا را دوست داشته.
فرمود بكوش همیشه دم باش نه رأس یعنی عمدا و عالما و عامدا مرتكب گناهی یا دمشنی آل محمد نشوی.
باز اگر عضو تابع منصف باشد امید نجات برای او هست ولی اگر به استقلال به دشمنی برخاست نجات ندارد و چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود «من خاف كل لسانه» كسی كه از خدا بترسد زبانش را نگاه می دارد.
حضرت امام صادق علیه السلام از نظر جهان علم و معرفت در دنیای بشریت و نظر خردمندان جهان به این كلمات شناخته شده كه هر جمله ی كوتاه آن حكمت و فلسفه و سرچشمه آب زلال و خوش گواری برای یافتن زندگی آدمی است. [1] .
ما اكنون آنچه كه از حكمت و كلمات حكمت آمیز آن حضرت است و مورد توجه علماء شرق و غرب جهان بوده برای خوانندگان نقل و ترجمه می كنیم:
قال علیه السلام لا یصلح من لا یعقل - لا یفلح من لا یعقل [2] - لا یعقل من لا یعلم و سوف ینجو من یفهم - یظفر من یحلم - و العلم جنه - و الصدق عز
و الجهل دل
و الفهم مجد
و الجود نجح
حسن الخلق مجلبة للمودة
العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس
الحزم مشكاة الظن
والله ولی من عرفه وعد و من تكلفه
و العاقل غفور و الجامل ختور
و ان شئت ان تكرم فلن
و ان شئت ان تهان فاخشن
و من كرم اصله لان قلبه
و من خشن عنصره غلظ كبده
و من فرط تورط
و من خاف العاقبة یثبت فیما لا یعلم
و من هجم علی امر بغیر علم جدع انف نفسه
و من لم یعلم لم یفهم
و من لم یفهم لم یسلم
و من لم یسلم لم یكرم
و من لم یكرم تهضم
و من تهضم كل ألوم
و من كان كذلك كان احری ان یندم
ان قدرت ان لا تعرف فافعل
[ صفحه 421]
و ما علیك اذا لم یثن الناس علیك
و ما علیك ان تكون مذموما عند الناس اذا كنت عند الله محمودا.
ان امیرالمؤمنین علیه السلام كان یقول لا خیر فی الحیات الا لاحد رجلین - رجل یزداد كل یوم فیها احسانا - و رجل یتدارك منیته بالتوبه - ان قدرت ان لا تخرج من بیتك فافعل - و ان علیك فی خروجك ان لا تغتاب و لا نكذب و لا تحسد و لا نرائی و لا نتصنع و لا نداهن صومعة المسلم بیته یحبس فیه نفسه و بصره و لسانه و فرجه.
ان من عرف نعمة الله بقلبه استوجب المزید من الله قبل ان یظهر شكرها علی لسانه
ثم قال علیه السلام كم مغرور بما انعم الله علیه. و كم من مستدرج یستر الله علیه و كم من مفتون تنبأ و الناس علیه [3] .
انی لارجوا الناس لمن عرف قضا من هذا الامة الا احد ثلاثه صاحب سلطان جائر - و صاحب هوی. و الفاسق المعلن - الحب افضل من الخوف - والله ما احب الله من احب الدنیا و ولی غیرنا - و من عرف حقنا واجبنا فقد احب الله كن ذنبا و لا تكن رأسا - قال رسول الله صلی الله علیه و آله من خاف كل لسانه.
می فرماید كسی كه عقل ندارد مصلح نمی تواند باشد - كسی كه خرد ندارد رستگار نمی شود - كسی كه علم و دانش ندارد عقل و خرد پیدا نمی كند - به زودی خردمندان نجابت و شرافت می یابند. پیروزمند است كسی كه بردبار باشد - دانش سپر انسان است - راستی عزت آور است - فهم و دانش مجد و رفعت می آورد. بخشش و كرم رستگاری انگیز است. حسن خلق موجب مودت و محبت می گردد. علماء كه به اوضاع و محیط خود وارد باشند مورد هجوم قرار نمی گیرند. حزم و دوراندیشی چراغ گمان و ظن است كه وضع آدمی را در تردید روشن می كند. خداوند صاحب اختیار كسی است كه او را بشناسد و دشمن كسی است كه در معرفت تكلف ورزد. عاقل و خردمند بخشنده و جاهل و نابخرد خبیث و معاند است. اگر بخواهی او را اكرام كنی نمی گذارد و اگر بخواهی خوار و خفیف سازی خشونت می كند. و كسی كه اصالت داشته باشد دلش نرم است و كسی كه عنصرش خشن و پلید باشد قلبی قسی و سیاه دارد. و كسی كه از عاقبت امر بترسد از آنچه نمی داند مصون می ماند - و كسی كه در كاری بدون وقوف و اطلاع وارد شود خود را در معرض ذلت و خواری افكنده
[ صفحه 422]
كسی كه نداند نمی فهمد. و كسی كه نمی فهمد تسلیم نمی شود و كسی كه تسلیم نمی شود مكرم نمی گردد و كسی كه مكرم نشود حقش را غصب می كند و ستم می بیند و كسی كه ستمكش باشد پیوسته مهموم و متأثر و ملول است كسی كه چنین باشد همیشه در حال ندامت است.
اگر نمی دانی چه اندازه معرفت داری خود را بیازمای و اگر مردم تو را ثنا نگفتند در تو چیزی مدح و ثنا نبوده. بكوش آنچه موجب مدح و ثنا است به دست آوری. و آنچه نزد مردم مذموم باشد و در ساحت حق ممدوح آن را به دست آور كه امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود خیری در زندگی نیست جز برای دو طایفه. مردی كه هر روز بر احسانش بیفزاید و مردی كه لغزش و خطا داشته باشد و به توبه گراید.
فرمود اگر قدرت آن را داری كه از خانه خارج نشوی چنین كن - (به شرطی كه در خانه كل بر زن و فرزند نشوی گرهی از كار آنها بگشائی و به مطالعه و تحقیق و تألیف بپردازی كه شمعع راه مردم گردد)
و اگر می توانی از خانه بیرون بروی كه غیبت نكنی، دروغ نگوئی، حسد نورزی، مناظر ریائی مكروه و حرام را ننگری، تصنع و مداهنه و تمسخر در كار مسلمین نكنی بهتر است كه بیرون بروی.
فرمود برای مسلمان منزلش زندان است به شرطی كه از دل و دیده و زبان و فرج مصون باشد یا صومعه و مسجد و كنشت مسلمان خانه ای است كه در آن از دل و زبان و دیده و فرج در امان گردد.
هر كس نعمت های خدا را به قلبش سپاسگزاری كند مستوجب مزید آن است بیش از آن كه به زبانش شكر كند چه دل ها و قلب ها دست قدرت پرودگار است اگر دل سپاسگزار شد نعمتش افزون گردد.
آنگاه فرمود: چه بسیاری كه مغرور شدند به نعم الهی و مست گردیدند و نعمت از دست آنها گرفته شد.
چه بسیار مردمی كه به درجات پرده داری رسیدند و به قرب از راه سپاس دل رسیدند یعنی ابواب علم و دانش و اسرار و رموز بر آنها گشاده شد.
چه بسیار مردمی كه به سپاسگزاری حق مردم آنها را مدح گفتند زیرا دل ها دست خدا بوده و محبت آنها در دل مردم جلوه نموده مورد مدح قرار گرفتند - من برای نجات كسانی
[ صفحه 423]
كه حق ما را بشناسند امیدوارم - من رستگاری پیروان آل محمد صلی الله علیه و آله را حتمی می دانم مگر سه دسته را كه مصاحبین پادشاهان و خلفا و حكام جائر و ظالم - پیروان و دوستداران هوای نفس و تمایلات دل - و كسانی كه علنا به فسق و فجور پرداخته و مفاخره هم كنند چه اظهار و افتخار به فسق هم فسق است.
فرمود دوستی بهتر از ترس است به خدا سوگند خداوند دوست نمی دارد كسی كه دوستدار دنیا باشد و غیر از ما را دوست دارد - كسی كه حق ما را بشناسد و ما را دوست بدارد خدا را دوست داشته.
فرمود بكوش همیشه دم باش نه رأس یعنی عمدا و عالما و عامدا مرتكب گناهی یا دمشنی آل محمد نشوی.
باز اگر عضو تابع منصف باشد امید نجات برای او هست ولی اگر به استقلال به دشمنی برخاست نجات ندارد و چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود «من خاف كل لسانه» كسی كه از خدا بترسد زبانش را نگاه می دارد.
[1] تحف العقول ص 357.
[2] كافي كليني ص 26 ج 1.
[3] تحف العقول ص 357.